نقد رالز بر فایده‌گرایی به چگونگی توزیع خیر باز می‌گردد

"جان رالز"(2002-1921) فیلسوف آمریکایی است که به اعتقاد برخی صاحبنظران فلسفه سیاسی در قرن بیستم را احیاء نمود آن هم زمانی که پوزیتیویسم منطقی زمینه به حاشیه راندن رویکرد هنجاری را فراهم آورده بود. آنچه موجب شهرت او شده تأکید وی بر عدالت به عنوان محوری مهم و قابل توجه است.

رالز پیش از تنظیم اندیشه نهایی خود در این مورد در کتاب نظریه ای در باب عدالت(1971) مقالاتی از جمله "عدالت به  مثابه انصاف"، "معنای عدالت"، "آزادی قانونی و مفهوم عدالت" و "عدالت توزیعی" را نگاشت. امّا کتاب "نظریه عدالت" او از مهمترین آثار منتشر شده در اینباره است.

پروفسور جان مندل رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ایالتی نیویورک در خصوص اصول کلی نظریه عدالت جان رالز به خبرنگار مهر گفت: جان رالز نظریه عدالت را در سنت لیبرال بسط و گسترش داده است. او اصولی را پیشنهاد و عرضه می‌کند که معتقد بود باید در ارزیابی نهادهای سیاسی، اقتصادی و اجتماعی جامعه مدرن به کار برود.

وی تصریح کرد: رالز برای آن اصول دلایل مشخصی نیز ارائه داده بود و در نظریه عدالت خود آن اصول را مشخص و معین کرده بود.

وی در ادامه تأکید کرد: مهمترین فرض اساسی که رالز در نظر می گیرد این است که جامعه مدرن از افرادی تشکیل یافته که دارای اهداف و ارزشهای متفاوت و مختلفی هستند. از جمله این ارزشهای متفاوت، باورها و عقاید دینی متفاوت و گوناگون هستند.

مؤلف "نظریه عدالت رالز" تصریح کرد: او این پرسش را مطرح می کند که ما چگونه می‌توانیم در خصوص هر فرد در چنین شرایطی منصف باشیم؟ همچنین او این پرسش را مطرح می‌سازد که کدام اصول عدالت باید در مورد ارزیابی نهادهای ابتدایی و پایه که فرد بتواند در آن به رغم تفاوتهای معنادار سهیم باشد به کار گرفته شود؟

رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ایالتی نیویورک در ادامه تأکید کرد: جوابی که رالز به این پرسشها می دهد دربردارنده دو اصل است. اصل اول مستلزم داشتن  اساسنامه و بنیانی سیاسی است که آزادی بیان و آزادی تجمع، حق رأی، حق برخورداری از محاکمه و دادرسی عادلانه و منصفانه، آزادی دینی و غیره هر کسی را تضمین کند.

مؤلف "عدالت جهانی" در ادامه یادآور شد: رالز در اصل دوم اشعار می‌دارد که نهادهای اقتصادی و اجتماعی باید منتج به توزیع تقریباً برابر ثروت و درآمد باشد. در واقع بر اساس این اصل نابرابری های اجتماعی و اقتصادی باید به گونه ای تنظیم گردند که بیشترین منفعت را به کم بهره‌مندترین اشخاص برسانند.

وی یادآور شد: در واقع آنچه باید توجه داشت این است که نظریه عدالت رالز نظریه‌ای لیبرال به شمار می‌رود و بر اساس اصول لیبرال بنا یافته‌اند.

وی تصریح کرد: نظریه عدالت رالز و اصول آن وزن زیادی بر آزادی افراد و گروهها می‌دهد. همچنین نظریه عدالت او تأکید زیادی بر توزیع برابر ثروت و درآمد دارد.

این متخصص آرای جان رالز در پایان تأکید کرد: از سوی دیگر آرای فایده‌گرایان نیز از جمله جان استوارت میل بر آزادی تکیه و تأکید دارد. نقدی که بر فایده‌گرایان بر اساس آرای رالز وجود دارد این است که آنها مشخص نمی‌کنند چه کسی دریافت کننده این "لذت" و "شادی" است. همچنین مشخص نمی‌شود که این لذت و شادی در کجا استقرار خواهد یافت که در مراحل بعد در مورد آن بحث کرد.

جان مندل رئیس دانشکده فلسفه دانشگاه ایالتی نیویورک (البانی) است. حوزه‌های مطالعاتی او فلسفه سیاسی و اخلاق و تاریخ فلسفه سیاسی و تاریخ اخلاق است. او از متخصصان آرای جان رالز به شمار می‌رود. "در دفاع از انصاف"، "عدالت جهانی" و "نظریه عدالت رالز" از جمله آثار او به شمار می‌روند.
..............

گفتگو از جواد حیران‌نیا